EXPOSICIÓN DE MOTIVOS
A Constitución
española, no seu artigo 27, declara o dereito universal á educación, así
como o carácter obrigatorio e gratuíto da ensinanza básica (27.4), establecendo,
no seu punto 5, que “os poderes públicos garanten o dereito de todas á
educación, mediante unha programación xeral da ensinanza, coa participación
efectiva de todos os sectores afectados e a creación de centros docentes”.
Así pois, de acordo
co mandato institucional, corresponde ós poderes públicos a obriga de garantir
o dereito universal á educación non só mediante á correspondente planificación
da ensinanza, coa participación da comunidade educativa, se non tamén a de crear
centros docentes públicos que permitan facer efectivo o mencionado dereito.
Recóllese tamén no
artigo 27.1 da CE a “liberdade de ensinanza”, recoñecendo ás persoas físicas e
xurídicas “a liberdade de creación de centros docentes, dentro do respecto ós
principios constitucionais” (27.6). Queda así exposta a posibilidade de
creación de centros privados, con arranxo a unha normativa estatal, para o
recoñecemento e homologación das súas actuacións. Pero de ningún modo se contempla na nosa
Constitución, nin no dereito comparado, a obriga de financiar con fondos
públicos a creación ou funcionamento de centros escolares privados, nin moito
menos o pretendido “dereito a escoller centro” por parte das familias.
Como se dixo
anteriormente, o texto constitucional establece que a ensinanza básica é
obrigatoria e gratuíta, pero non indica que o Estado estea obrigado a
outorgar a gratuidade á educación en centros privados polo simple feito de
que as familias elixan un centro distinto do creado polos poderes públicos. Así
o deixou asentado o Tribunal Constitucional na sentenza 86/1985, do 10 de
xullo, ditada pola súa Sala Segunda: “...sendo de todo claro que o dereito á
educación – á educación gratuíta na ensinanza básica- non comprende o dereito á
gratuidade educativa en calquera centro privado, porque os recursos públicos
non acudirán incondicionalmente, alá a onde vaian as preferencias individuais”.
Queda claro pois que, para o Tribunal Constitucional, a liberdade educativa non
implica en absoluto que os centros privados deban ser financiados con fondos
públicos nin que o pretendido dereito a escoller centro sexa algo máis que unha
mera preferencia particular.
A Educación
Pública, de titularidade e xestión pública, é, e debe ser, polo tanto, garante
da equidade e a cohesión social, en tanto que asegurará o exercicio do
dereito universal á educación en condicións de igualdade e democracia, “sen
discriminación algunha por razón de nacemento, raza, sexo, relixión, opinión ou
calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social” (artigo 14 da CE)
A “liberdade de
elección de centro” reclamada por determinados sectores sociais é de facto
“preferencia de selección”, como mostran reiteradamente as investigacións máis
recentes. Preferencia de aqueles centros que queren ter unha clientela
“escollida” e que serven ás clases máis acomodadas para afastarse de alumnado
inmigrante, con maiores necesidades ou de clases máis baixas, á vez que con esa
selección o centro asegúrase estar en mellores postos nos rankings de centros,
para seguir sendo demandado pola futura clientela “selecta”. Preferencia de
selección tamén daquelas familias que non queren ver mesturados ós seus fillos
e fillas cos que non son da súa mesma clase social. Buscan dese modo
“contactos” sociais e compañeiras/os de aula que poidan influír en mellores
resultados educativos e no futuro socio laboral dos seus fillos e fillas. O
resultado é a segregación escolar.
A obriga social dos
poderes públicos debe ser garantir o dereito á mellor educación posible en
todos e cada un dos centros públicos, favorecendo a escolarización máis
preto ó domicilio familiar do alumnado. Por elo e para elo todos os municipios
e barrios deben contar con prazas públicas suficientes en centros dotados con
todos os recursos necesarios para posibilitar que así sexa. Isto non só é máis
xusto e equitativo, se non que preserva ante todo a función social da
educación, e iso só se pode garantir con unha rede pública educativa única,
que non derive recursos públicos a financiar opcións privadas.
A existencia dunha
ampla rede de colexios concertados, auspiciada e impulsada por sucesivos
gobernos do PSOE e do PP ó longo das tres últimas décadas, xerou unha dobre
rede de centros educativos financiados con fondos públicos que, ademais de
contribuír de maneira crecente á segregación escolar, dou pé a unha confusión
interesada: preténdese confundir o dereito a crear centros privados co das
familias a recibir axuda pública para escollelos, o que, de ningún modo, como
xa se dixo, está na nosa Constitución nin no dereito comparado.
Hai que dicir ó
respecto que España constitúe unha anomalía dentro do panorama europeo,
dada a alta proporción de centros que, sendo de titularidade privada, reciben
financiamento público a través de importantes subvencións (segundo datos do
Consello Escolar do Estado, a escola concertada recibe anualmente máis de 6.300
millóns de euros). Somos o terceiro país de Europa neste tipo de centros, só
por detrás de Bélxica e Malta. En todos os demais países, segundo datos da
OCDE, a educación é fundamentalmente pública (89,2% en educación primaria e un
83% en secundaria na UE-28, fronte a un 67,3% en España).
A elo engádese que a
educación concertada segrega: A dobre rede de centros converteuse nestes
anos en garantía de desigualdade. O 82% do alumnado inmigrante, de minorías e
con maiores necesidades educativas está escolarizado na escola pública, mentres
que só o 18% é admitido en centros concertados, a pesares de recibir
financiamento público. Con elo atopámonos ante un círculo vicioso de segregación
social que de continuar, aboca a unha importante diminución da equidade e a
cohesión social a través desta dobre rede educativa.
En definitiva, o
sistema (que non dereito) de “elección de centro” basease na lóxica
individualista da “ética do máis forte” e non na lóxica igualitaria da
pluralidade e a convivencia. Así entendida, a liberdade de elección é un
privilexio e non un dereito, ademais dunha estratexia para situar a
educación dentro do proceso de privatización do mercado. Aínda sendo comprensible
que as familias poidan ter preferencias á hora de escolarizar ós seus fillos e
fillas, non se pode equiparar a manifestación dunha preferencia con un dereito
fundamental, nin as preferencias particulares poden prevalecer sobre a
planificación educativa ou unha escolarización equitativa. Se a educación é un
ben público non pode tratarse como un negocio privado. O estado debe velar polo
ben común e non fomentar un mercado educativo con rankings de colexios, onde as
familias compitan para conseguir a mellor oferta, como se dun gran supermercado
se tratase.
